φεμινισμός

Ιδεολογικό κίνημα, που διεκδικεί την εξίσωση της γυναίκας με τον άντρα σε όλα τα πεδία της κοινωνικής ζωής. Φαινόμενο τυπικό των νεότερων χρόνων, εμφανίζεται ως θεωρία με τη Γαλλική επανάσταση. Έως τότε, το ζήτημα της θέσης της γυναίκας σε σχέση με τον άντρα περιοριζόταν σε πολεμικές γύρω από την αξία των δύο φύλων, ενώ ως κύριος στόχος προβαλλόταν μια ηθική και πνευματική ισότητα. Μόνο η Γαλλική επανάσταση έθεσε με τη σύγχρονη αντίληψη το πρόβλημα μιας πραγματικής γυναικείας χειραφέτησης. Οι επαναστάτες συγγραφείς, αναγνωρίζοντας τη γυναίκα ως αναπόσπαστο και αυτόνομο μέρος της κοινωνίας, διεκδίκησαν γι’ αυτήν όλα τα αστικά και πολιτικά δικαιώματα. Το 1789, η Φελισιτέ ντε Κεραλιό παρουσίασε ένα Τετράδιο παραπόνων των γυναικών και ακολούθησε η Ολέμπ ντε Γκουζ το 1791 με μια Διακήρυξη των δικαιωμάτων των γυναικών, στην οποία υποστηριζόταν το αίτημα όλων των αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων και προβάλλονταν οι ιδεολογικοί λόγοι που βρίσκονταν στη βάση των διεκδικήσεων αυτών. Την περίοδο εκείνη εμφανίστηκαν στη Γαλλία πολλές γυναικείες λέσχες, οι οποίες αντιπροσώπευαν τις πρώτες τολμηρές εκδηλώσεις της φεμινιστικής ιδέας, που άρχιζε να επιβάλλεται ως κίνημα. Το 1793 ο φιλόσοφος και συγγραφέας Κοντορσέ, στον οποίο είχε ανατεθεί η σύνταξη ενός Συντάγματος, περιέλαβε και το αίτημα της ψήφου των γυναικών. Το πρόβλημα της ισότητας των φύλων εξακολούθησε να γοητεύει τη σκέψη των Γάλλων συγγραφέων, ιδιαίτερα του Σαρλ Φουριέ (που πρώτος χρησιμοποίησε, για τις γυναίκες, τον όρο χειραφέτηση) και του Κλοντ-Aνρί Σεν-Σιμόν. Στο μεταξύ, η φεμινιστική ιδέα, με την ώθηση της Γαλλικής επανάστασης, άρχισε να κερδίζει έδαφος και στην Αγγλία: το 1792 η Μέρι Ούλστενκραφτ έγραψε το βιβλίο Διεκδίκηση των δικαιωμάτων των γυναικών. Οι ιδέες από τις οποίες εμπνεόταν η συγγραφέας υποστηρίχτηκαν ξανά και διαδόθηκαν, στο δεύτερο μισό του 19ου αι., από τον Τζον Στούαρτ Μιλ, ο οποίος στο βιβλίο του Η υποδούλωση των γυναικών (1896), που έγινε κλασικό στη φεμινιστική φιλολογία, ζητούσε μια πρακτική εξίσωση: ισότητα στις αμοιβές, είσοδο σε όλα τα επαγγέλματα, νομική και πολιτική ισότητα. Ήταν ο πρώτος Άγγλος βουλευτής που παρουσίασε στο Κοινοβούλιο (1866) ένα υπόμνημα μιας γυναικείας επιτροπής για την αναγνώριση του δικαιώματος της ψήφου στις γυναίκες. Από τότε η κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου άρχισε να θεωρείται ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός, η αφετηρία για άλλες κατακτήσεις. Αλλά μόνο το 1903 μπόρεσε να σχηματιστεί μια πραγματική οργάνωση, η WSPU (Women’s Social and Political Union) με πρωτοβουλία της Έμελιν Πάνκχερστ. Η γυναικεία αυτή εταιρεία –της οποίας τα μέλη ονομάστηκαν από την κοινή γνώμη σουφραζέτες– υιοθέτησε ένα νέο σύστημα στην ιστορία του διεθνή φ.: την πάλη. Άρχισε με τη διατάραξη των συνεδριάσεων των βουλευτών και κατέληξε στον εμπρησμό δημοσίων κτιρίων, σιδηροδρόμων, ταχυδρομικών γραφείων. Οι σουφραζέτες έγιναν πολλές φορές στόχος γελοιοποιήσεων, αλλά και φυλακίστηκαν και δημιούργησαν πολλές σοβαρές δυσκολίες στις κρατικές αρχές. Μόνο μετά τον A’ Παγκόσμιο πόλεμο (1918) οι Αγγλίδες απέκτησαν δικαίωμα ψήφου. Χρειάστηκαν αγώνες 50 ετών και 2.584 υπομνήματα. Μετά τις Αγγλίδες, πέτυχαν το δικαίωμα της ψήφου και οι Αμερικανίδες (1920). Στις ΗΠΑ επίσης η πάλη για το δικαίωμα της ψήφου ήταν μακροχρόνια. Η γέννηση του φεμινιστικού κινήματος έγινε το 1848, όταν στο Σένικα Φολς (Νέα Υόρκη), μια ομάδα γυναικών, με επικεφαλής τη Λουκρίσια Μοτ και την Ελίζαμπεθ Κάντι Στάντον, συγκάλεσαν ένα συνέδριο για να να παρουσιάσουν μια Διακήρυξη Αισθημάτων (κατά το πρότυπο της Διακήρυξης της Ανεξαρτησίας), αληθινό πρόγραμμα του μελλοντικού φεμινιστικού κινήματος, στην οποία, εκτός από το αίτημα της πολιτικής ψήφου, παρουσιάζονταν οι περιορισμοί που επιβάλλονταν στις γυναίκες στις σπουδές, στην εργασία, στον γάμο κλπ. Σε μια πρώτη φάση η πάλη των Αμερικανίδων φεμινιστριών συντονίστηκε με το κίνημα για την απελευθέρωση των μαύρων. Το 1869 η Ελίζαμπεθ Κάντι Στάντον και η Σούζαν Άντονι ίδρυσαν την Εθνική Οργάνωση για τη Γυναικεία Ψήφο, που είχε σκοπό να πετύχει τροποποίηση του Ομοσπονδιακού Συντάγματος ώστε να εξασφαλίζει τη γυναικεία ψήφο. Συγχρόνως μια άλλη φεμινιστική ομάδα ίδρυσε την Αμερικανική Οργάνωση για τη Γυναικεία Ψήφο, που επιδίωκε την κατάκτηση του δικαιώματος της ψήφου με τις τροποποιήσεις των συνταγμάτων των διαφόρων Πολιτειών. Οι μέθοδοι των Αμερικανίδων φεμινιστριών πήραν μορφές όμοιες με αυτές που είχαν χρησιμοποιήσει οι Αγγλίδες σουφραζέτες, αν και χωρίς να φτάσουν σε εκδηλώσεις βίας. Από την περίοδο αυτή χρονολογούνται οι τυπικές γυναικείες παρελάσεις, οι λαμπαδηφορίες και οι διαταράξεις των εκλογικών συγκεντρώσεων. Στην Ευρώπη, η είσοδος όλο και περισσότερων γυναικών στη βιομηχανία έθεσε έντονα το πρόβλημα της γυναικείας χειραφέτησης στα εργατικά κόμματα. Ο Μαρξ υποστήριζε ότι «η κοινωνική πρόοδος μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια από τη θέση της γυναίκας σε μια δεδομένη κοινωνία» και αργότερα ο Μπέμπελ δημοσίευσε το έργο Η γυναίκα και ο σοσιαλισμός (1883), στο οποίο υποστήριζε την ανάγκη της αναγνώρισης των αστικών πολιτικών δικαιωμάτων των γυναικών, αν και εξέφραζε την πεποίθηση ότι μόνο με τη δημιουργία της σοσιαλιστικής κοινωνίας θα ήταν δυνατή η απόλυτη χειραφέτησή τους. Στο μεταξύ πολλές χώρες παραχωρούσαν το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες: η Φινλανδία το 1906, η Νορβηγία μεταξύ 1907 και 1909, η Δανία το 1915, η Ρωσία το 1917, η Γερμανία, η Αυστρία και η Τσεχοσλοβακία το 1918, η Σουηδία το 1919-21. Στην Ελλάδα, το δικαίωμα της ψήφου των γυναικών αναγνωρίστηκε το 1930 για τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές και με τον περιορισμό της ηλικίας των 30 ετών, αλλά εφαρμόστηκε μετά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο. Μόνο με νόμο του 1954 οι γυναίκες εξομοιώθηκαν με τους άντρες στις δημοτικές και στις κοινοτικές εκλογές, ενώ από το 1955 αναγνωρίστηκε η ισοπολιτεία των γυναικών και στις γενικές εκλογές. Για πρώτη φορά ψήφισαν οι Ελληνίδες σε αναπληρωματικές εκλογές του 1953 στη Θεσσαλονίκη. Επίσης, νόμος του 1955 αναγνώρισε στις γυναίκες το δικαίωμα να αποκτούν όλες τις δημόσιες θέσεις, εκτός από τις εκκλησιαστικές. Στα νεότερα χρόνια διάφοροι άλλοι νόμοι εξασφάλισαν την πλήρη ισοτιμία των δύο φύλων, τουλάχιστον στο θεωρητικό επίπεδο. Στη Γαλλία, όπου το φεμινιστικό κίνημα είχε τους πρώτους θεωρητικούς του και τις πρώτες εκδηλώσεις, το δικαίωμα της ψήφου δόθηκε στις γυναίκες μόνο το 1945 και τον επόμενο χρόνο στο Βέλγιο. Το ίδιο έγινε και στην Ιταλία μετά την πτώση του φασισμού. Αφίσα γερμανικής φεμινιστικής οργάνωσης. Οι Γερμανίδες φεμινίστριες θεωρούσαν ότι μόνο ο σοσιαλισμός θα εξασφάλιζε τελικά τη γυναικεία χειραφέτηση και αγωνίστηκαν ενεργητικά για την επικράτησή του. Ένοπλες γυναίκες, εθελόντριες στο βρετανικό στρατό (1860), σε σχέδιο του Ζανέ. Η στράτευσή τους θεωρείται σημαντικό βήμα προόδου. Η εκτελεστική Επιτροπή του A’ Διεθνούς Συνεδρίου Γυναικών του 1888, που έθεσε τις βάσεις της παραπέρα πορείας του διεθνούς φεμινιστικού κινήματος.

* * *

ο, Ν

αντίληψη και κίνημα που επιδιώκει την οικονομική, πολιτική, σεξουαλική και πολιτιστική ανεξαρτησία τής γυναίκας, με την εξασφάλιση ισότητας δικαιωμάτων και ευκαιριών και με την εξάλειψη κάθε μορφής διακρίσεων εις βάρος τών γυναικών.

[ΕΤΥΜΟΛ. < γαλλ. feminisme < λατ. femina «γυναίκα» + κατάλ. -isme (βλ. -ισμός). Η λ. μαρτυρείται από το 1897 στην εφημερίδα Ακρόπολις].